Park Narodowy Kaktusów Saguaro składa się z dwóch niewielkich odległych od siebie o 50 km jednostek leżących na wschodnich i zachodnich obrzeżeniach miasta Tucson w południowej Arizonie.

Całość obejmuje powierzchnię 370 km kw. krajobrazu charakterystycznego dla pustyni Sonora.

   Ta część Stanów Zjednoczonych leży w strefie klimatów zwrotnikowych, skrajnie suchych, kontynentalnych. Zimowe dni są ciepłe, ze średnią +19oC, w nocy do +5 stopni Celsjusza. W środku lata temperatury często dochodzą do 41oC (w cieniu), ze spadkiem wieczorami do 22 stopni. Najcieplejszy statystycznie jest czerwiec, najchłodniejszy - styczeń. Rekordowo wysoką temperaturę 47oC zanotowano w 1960 roku, rekordowo najniższą - minus 13oC w 1954 roku. Najwięcej opadów przypada na sierpień - 68.3 mm, najmniej na kwiecień - 5.6 mm.

Komunikacja

   Najwygodniejsze połączenie lądowe z odległym o 2890 km (1794 mile) polonijnym Chicago oferuje autostrada I-55 do St.Louis, I-44 do Oklahoma City, I-40 do Flagstaff w Arizonie i w końcu I-17 na południe do Tucson. Z Nowego Jorku (4070 km/2526 mil) najlepiej wyjechać autostradą I-78, a następnie I-70 na zachód do wspomnianego St.Louis. Najszybsze dotarcie do parku narodowego Saguaro zapewniają samoloty, z licznymi połączeniami do Tucson.

Najlepsza pora na zwiedzanie

   Najodpowiedniejszy na zwiedzanie parku okres czasu trwa od października do kwietnia, kiedy nie dokuczają upały, a w nocy bywa nawet chłodno. Pomiędzy styczniem a marcem możemy spodziewać się łagodnych, przelotnych deszczów, w środku lata - gwałtownych burz.

Zarys geologiczno-historyczny

   Najstarsze skały na terenie parku Saguaro to prekambryjskie lawy wskazujące na imponujący wiek 1.7 miliarda lat! Paleozoiczne morza pozostawiły tutaj ślady licznych ingresji i regresji w postaci osadów zarówno wapiennych jak i piaszczystych. Era dinozaurów zaznaczyła się na terenie obecnej Arizony działalnością wulkaniczną, wzmożoną pod koniec Kredy, 65 milionów lat temu, skąd datują się najwyższe pasma górskie regionu. Kolejne erupcje wulkanów połączone z gwałtowną tektoniką miały miejsce w Trzeciorzędzie, zwłaszcza w okresie od 30 do 15 milionów lat wstecz. Wtedy to właśnie uformował się dzisiejszy, południkowy układ gór i kotlin całego Południowego Zachodu Stanów Zjednoczonych, związany zasadniczono z konfliktem kontynentalnej kry Ameryki Północnej i podłoża Pacyfiku. Pod koniec Czwartorzędu, 11 tysięcy lat temu, dotarł tutaj człowiek odnajdując bogate w zwierzynę ziemie. Pośród stepów żyły mamuty, konie, wielbłądy... Ich szczątki świetnie zachowały się do dzisiaj.

   Pierwsi ludzie polowali na grubą zwierzynę, po nich nastał lud Hohokan; twórcy ceramicznych naczyń. Potomkami Hohokan są najprawdopodobniej indianie Tohono O’otam, żyjący w tym rejonie do czasów przybycia Europejczyków. Przez setki, a może i tysiące lat indianie Tohono doskonale radzili sobie na sonorańskiej pustyni wykorzystując m.in. figokształtne owoce kaktusów saguaro. Strącali je na ziemie długimi kijami i wytwarzali z nich dżemy, syropy a także specyficzny rodzaj wina. Indianie jedli nasiona kaktusów i karmili nimi swoje kury. Ze zdrewniałych prętów tworzących nośny szkielet rośliny budowali ściany chat i ogrodzenia!

   Stoki gór otaczających Tucson pokryte są wspaniałymi zagajnikami kolosalnych cereusów. Aby je uchronić utworzono w 1933 roku park narodowy Saguaro.

Największe atrakcje

Już pierwszy rzut oka na nazwę parku wyraźnie sugeruje, że jego powstanie zawdzięczamy największemu w Stanach Zjednoczonych gigantycznemu kaktusowi saguaro, zwanemu po polsku palczakiem olbrzymim a fachowo Cereus giganteus lub Carnegiea gigantea. Ten wielki jak słup sukulent doczekał się wielu krańcowo odmiennych określeń. Dla jednych stał się wręcz symbolem Dzikiego Zachodu (uwieczniony na tablicach rejestracyjnych Arizony), monarchą pustyni, dla innych jest kolczastym horrorem, a dla wrażliwych - rośliną z charakterem, upodobniającą swoje kształty do ludzkich sylwetek!

   Park narodowy Saguaro obejmuje fragment Sonora Desert; jednej z czterech pustyń występujących na terenie USA i jednocześnie kontynentu Ameryki Północnej. Pustynia Sonora - wraz ze swoją meksykańską częścią - posiada ogromny obszar 307 tysięcy km kwadratowych, prawie dorównujący powierzchni Polski. Leży na terenie południowej Arizony, południowo-wschodniej części Kalifornii, Półwyspu Kalifornijskiego i meksykańskiej prowincji Sonora. Ten rozległy teren cechuje niesłychane zróżnicowanie rzeźby terenu: od pokrytych zimą śniegiem szczytów sięgających 2641 metrów n.p.m., poprzez krajobrazy jakie powszechnie uważamy za typowe dla pustyń, aż po egzotyczne wyspy w Zatoce Kalifornijskiej. Z tego względu pustynia Sonora jest niewątpliwie najciekawszą spośród innych! Pozostałe pustynie kontynentu to Chihuahua, Mohave i Wielka Kotlina. Chihuahua zostanie przybliżona przy okazji opisu Parku Narodowego Wielkiego Zakola, a cechy pustyni Mohave skrótowo przedstawię pisząc o parkach narodowych Drzew Jozuego i Doliny Śmierci, a objaśnienie czwartej z pustyń przeczytają Państwo przy opisie Parku Narodowego Wielkiej Kotliny w jednym z kolejnych wydań tygodnika. Pustynia Sonora w skali stanu Arizona jest równie bogata jak w swojej całości.

Można tutaj spotkać wiele gatunków roślin, które doskonale zaadaptowały się do życia w trudnych warunkach, gdzie gleba w letnie popołudnie potrafi się nagrzać do 80oC, roczne opady nie przekraczają kilku cm, miejscami kropla deszczu nie spadnie przez dwa lata, a nocą, w zimie na niektórych wierzchołkach może być mroźno! Są to tereny pokryte skrajnie suchorośowymi krzewami (kreozot Larrea i mesquite Prosopis sp.), niskim drzewkami (np. juka) oraz licznymi kaktusami, reprezentującymi ponad 50 gatunków!

     Największym szlagierem Parku jest bez wątpienia kandelabrowy saguaro osiągający wysokość do 20 metrów, wiek ponad 200 lat, a wagę powyżej 8 ton. Gęsty system korzeniowy tego kolosa wrasta niecałe 10 cm w głąb ziemi, jednak jego promień sięgający aż 25 metrów pozwala na efektywne pobieranie wody opadowej. W ciągu 7 dni deszczu (główne opady przypadają na lato) roślina potrafi łatwo zgromadzić 800 litrów wody, co pozwala jej przetrwać cały rok! Zapas wody przechowywany jest w gąbkowatym miąższu jako odporna na parowanie galaretowata substancja. Palczak produkuje setkę kwiatów od końca kwietnia do czerwca, otwierających się jednorazowo około północy i więdnących wczesnym popołudniem następnego dnia. Kwiaty są biało-kremowe, ich wielkość wynosi od 8 do 10 centymetrów. Saguaro zapylane jest przede wszystkim przez dzikie pszczoły, ale również przez ptaki, nietoperze i ćmy. W czerwcu i lipcu dojrzewają figokształtne owoce, długości 8 cm, zawierające do 2 tysięcy nasion, będące smakołykiem dla pekari, kojotów, lisów, szczuroskoczków, wiewiórek, mrówek i licznych ptaków.

   Saguaro jest jak wielobranżowy sklep: poza swoimi żywieniowymi walorami służy jako schronienie dla dzięciołów pustynnych (Colaptes chrysoides), które w miękkim miąższu rośliny żłobią obszerne dziuple. Te dziuple są następnie używane przez pszczoły i ptaki: sowy, sokoły, lasówki, strzyże oraz tyrany. Zaskakuje fakt, że w ich wnętrzu w ciągu lata panuje temperatura do 10oC niższa niż na zewnątrz i - w zimie - o tyle samo stopni wyższa! Trudno o lepszy dom dla ptaków stref gorących! Szczytowe partie wysokich kaktusów są również wykorzystywane przez jastrzębie do budowy gniazd.

   Saguaro rosną wyłącznie na pustyni Sonora, pozostając nieznane na pustyni Mojave, Chihuahua ani w Wielkiej Kotlinie. Stosunkowo wąski zasięg terytorialny cereusa ogranicza od północy znikoma tolerancja na mrozy, od południa - zbyt niskie opady.

Przebywając w parku narodowym Saguaro nie wolno zapominać, że jesteśmy w światowej ojczyźnie kaktusowatych! Poza palczakami żyją tutaj sukulenty o całej gamie kształtów: wiechcie (ocotillo), krzaczaste (cholla), kaktusy beczkowate, słupkowate (pitaya), talerzowate, spłaszczone łodygi (opuncje), etc, etc, etc.

   Pasjonującą rośliną Parku jest przypominająca wiechcie miotły ocotillo (Fouquieria splendens), która wykształca na całej łodydze drobne liście w kilka dni po opadach, aby je zrzucić gdy powietrze stanie się zbyt suche. Tak zaadaptowana do warunków roślina potrafi ów proces powtórzyć kilka razy w ciągu roku. W sprzyjających warunkach ocotillo wykształca jaskrawo czerwone kwiatostany na końcu każdej z gałązek.

   Kaktusy cholla należą do rodzaju Opuntia i występują w dwóch formach: kanciastych krzaczków (O.imbricata) oraz malowniczych, świetnie łamiących światło zaokrąglonych łodyg pokrytych cierniami (O.bigelovii) sprawiającymi wrażenie pluszu na dziecinnym misiu.

   Kaktusy beczkowate, reprezentujące rodzaj Ferocactus, osiągają wysokość 1-3 metry, żyją nawet do 100 lat. Dziewięć gatunków z tego rodzaju znanych jest z pustyni Sonora. Beczkowate nie sprawiają co prawda tak mocnego wrażenia jak saguaro, ale wiosną posiadają okazałe wieńce barwnych kwiatów i - niekiedy - fascynujące ciernie o kształcie haków (Ferocactus wislizenii). Kiedy mowa już o kwiatach, jedne z najładniejszych możemy przy odrobinie szczęścia spotkać na osobnikach Echinocereus triglochidiatus.

   Wiosną, na przełomie marca i kwietnia pustynia zakwita zaskakując przyjezdnych nieprawdopodobną soczystością barw. Przeważa kolor żółty: nagietki pustynne (Baileya multiradiata), maczki kalifornijskie, Encelia farinosa, Bahia absinthifolia, Psilostrophe cooperi i kreozot. Kwiaty kaktusów sa najczęściej krwistoczerwone, pomarańczowe, żółte i fioletowe.

   Pomimo, że to właśnie kaktusy decydują o unikalności Parku Saguaro, nie zapominajmy o zwierzętach, które zamieszkują pustynie Sonory. Część z nich - jak pająki ptaszniki, skorpiony, grzechotniki, myszy kaktusowe, gofery, skunksy, kojoty, puchacze - jest aktywna w nocy, stąd trudność obserwacji. Inne polują i żerują świtem a także o zmierzchu: przepiórki, kukawki srokate, pustynne żółwie (Gopherus flavomarginatus), jaszczurki, szczuroskoczki (Dipodomys), pekari obrożne (Tayassu tayacu), lisy, jelenie białoogoniaste. Nieliczne - np. zające długouche (Lepus capensis) - nic sobie nie robią z dokuczliwego skwaru i szukają pożywienia przez cały dzień.

Na świecie istnieją tylko dwa gatunki jaszczurek jadowitych. Jeden nich - heloderma arizonska (H.suspectum) - występuje w parku Saguaro. Heloderma posiada na ciele kolorowe plamy, osiąga 80 cm długości, nie posiada zębów jadowych, a toksyny docierają z żuchwy bezpośrednio do rany podczas ukąszenia.

W parku narodowym Saguaro występuje ponad 20 gatunków skorpionów i kilka gatunków grzechotników, z których odmiana diamentowa - Crotalus atrox - jest wyjątkowa niebezpieczna. Musimy również mieć się na baczności wędrując po odległych, rzadziej uczęszczanych, górskich partiach parku, gdzie żyją zarówno niedźwiedzie czarne jak i pumy!

Część zachodnia

   Ten fragment parku narodowego osadzony jest w górach Tucson Mountains sięgających 1428 metrów n.p.m. (Wasson Peak). Urozmaicona rzeźba terenu niesłychanie wzbogaca nasze wizualne wrażenia zwłaszcza, że cały obszar pocięty jest licznymi szlakami pieszymi prowadzącymi tak graniami, jak i podnóżami stoków. Ośrodek informacji turystycznej Red Hill Visitor Center oferuje bogatą bibliografię, widokówki, mapki tras i cenne porady z ust strażników. Samochodem możemy pokonać kilka kilometrów dróg w obrębie parku wzdłuż szosy Kinney oraz Sandario Road. Dla zmotoryzowanego turysty najciekawsza jest jednak 10-kilometrowa pętla Bajada Loop Drive Rd z kilkoma parkingami ze wspaniałymi widokami. Nic jednak nie zastąpi marszu w głąb gór, pomiędzy zagajniki kaktusów, najlepiej we wczesnych godzinach rannych lub późnym popołudniem, kiedy upał nie doskwiera, a długie cienie dostarczają nieskończonej ilości fotogenicznych ujęć. Dwie łatwe i krótkie trasy znajdują się tuż przy głównej szosie: Cactus Garden Trail (obok ośrodka informacji) i Desert Discovery Trail (2 km dalej na zachód). Trzecia - Valley View Overlook - wymaga już wjazdu na żwirową drogę pętli Bajada i półtorakilometrowego spaceru na grzbiet, skąd roztacza się panorama okolicznych gór i zagajników saguaro. Najciekawszą trasę tej części parku jest niewątpliwie Hugh Norris Trail biegnąca do samego szczytu Wasson Peak, licząca od szosy ok. 5 km w jedną stronę.

Część wschodnia

 Ta część parku położona jest z kolei w górach Rincon Mountains, o podobnym charakterze jak pasmo Tucson. Tutaj również udostępniono zmotoryzowanym turystom wyasfaltowaną pętlę Cactus Forest Drive zamykającą się przy ośrodku informacji turystycznej Visitor Center. Na tej liczącej 13 km drodze obowiązuje ruch zgodny z kierunkiem wskazówek zegara. Przy szosie, w co ciekawszych widokowo miejscach wyznaczono parkingi, skąd można urządzić krótkie spacery w głąb pustyni. Podobnie jak w zachodniej części Parku najciekawsze widoki roztaczają się jednak przed turystami, którzy na piechotę przemierzają liczne szlaki o łącznej długości blisko 200 kilometrów, z dwoma trasami zasługującymi na uwagę: Tanque Verde i Cow Head Saddle Trail.

   Pierwszy z nich wiedzie 10 km od szosy do szczytu Tanque Verde Peak (2148 m n.p.m.) z możliwością przedłużenia wzdłuż Cow Head Saddle Trail o dalsze 8 km w pokryte gęsto szlakami okolice najwyższej góry parku - Mica Mtn, wznoszącej się aż 2641 m.n.p.m. Ze względu na znaczne wysokości krajobraz w górach Rincon znacznie odbiega od typowego wizerunku pustyni w okolicy Cactus Forest Drive. W tej znacznie chłodniejszej części parku spotkamy sporo dębów i lasów iglastych, z sosnami i jodłami Douglasa włącznie!

Noclegi, rezerwacje, ważne telefony

   Park narodowy Kaktusów Saguaro posiada dwa ośrodki informacji turystycznej, po jednym w każdej części. Wschodni “Visitor Center” dostępny jest pod tel. 520-733-5153, zachodni - 733-5158. Adres do korespondencji: Superintendent, Saguaro National Park, 3693 South Old Spanish Trail, Tucson, Arizona. Polecam stronę internetową: www.nps.gov/sagu. Na terenie parku nie ma żadnych pokojów na nocleg, jednak w pobliskim Tucson znajdziemy liczne hotele na każdą kieszeń. To wielkie miasto jest doskonałą bazą wypadową do obu części parku narodowego.              

Opłaty

   Wstęp na teren parku narodowego kosztuje $10 od pojazdu, opłata ważna jest przez 7 dni.

Ciekawostki

* Saguaro rośnie wyjątkowo wolno: 10 letnia roślina posiada zaledwie 4 cm wzrostu. W wieku 40 lat dochodzi do dwóch metrow. Mając 85 lat staje się dorosła, wykształca boczne ramiona, sięgając 7-8 metrów wysokości. Początkowa faza życia kaktusa wymaga poza tym ocienienia przez inne rośliny, zwłaszcza palo verde i mesquite. Tym bardziej oczywisty staje się więc fakt objęcia cereusow ochroną w parku narodowym Saguaro.

* Cała rodzina kaktusów wzbudza wyjątkowe zainteresowanie botaników ze względu na zadziwiającą kombinację kwiatów prymitywnych z organami wegetatywnymi wysoko wyspecjalizowanymi. Fotosyntezę zapewniają łodygi!

* Pustynia - w przeciwieństwie do stereotypów - nie jest bezkresną krainą piaszczystych wydm, lecz obszarem o znikomej ilości opadów, skrajnie suchym, o ujemnym bilansie wodnym! Większość pustyń świata budują głazy, kamienie i żwir!

* Życie nietoperzy migrujących z Meksyku co roku uzależnione jest od kaktusów saguaro, które dostarczają niezbędnych im protein (pyłek) i cukru (nektar).

* Tajemnica bogactwa pustyni Sonora leży w zróżnicowanym podłożu geologicznym (rozmaitość gleb) i braku mrozów. Ale największym błogosławieństwem dla jej flory są opady występujące dwa razy w roku: niewielkie lecz stosunkowo długotrwałe deszcze zimą i gwałtowne burze w lecie! Dla porównania: na pustyni Mojave żyją tylko rośliny kwitnące zimą, a na Chichuahua - tylko te, które zakwitają latem. Sonora natomiast utrzymuje obie grupy! Mało tego, rośliny nie muszą tutaj czekać dłużej niż pół roku na opady deszczu, co znakomicie powiększa szanse ich przetrwania. Jest to prawidłowość ogólna, są bowiem na Sonorze zarówno obszary nieprawdopodobnie suche jak i szczyty zimą pokryte śniegiem.

* W parku funkcjonuje określenie bajada, co oznacza łagodny stok, przeważnie stożek nasypowy u podnóży erodowanych wzgórz.

* Jednym z najbardziej fotogenicznych gadów pustyni jest kolorowa jaszczurka obrożna (Crotaphytus collaris), z dwoma czarnymi pierścieniami na szyi.

* Tuż na południe od zachodniej części parku narodowego leży godne obejrzenia muzeum Arizona-Sonora Desert Museum, z setkami pustynnych zwierząt i roślin charakterystycznych dla pustyni.

* Rekordzistą świata pod względem długowieczności jest niepozorny, pospolity w parku Saguaro krzew kreozotu (jadłoszyn trójzębny, Larrea tridentata), którego wiek ocenia się na 10-12 tysięcy lat! Niektóre źrodła precyzują wiek najstarszej tkanki na 11 700 lat. Trzeba zaznaczyć, że ten matuzalemowy wiek dotyczy klonów, rozmnażających się wegetatywnie. Wiek poszczególnych osobników jest znacznie niższy, chociaż absolutnie godny szacunku.

Uwagi

* Piechurzy korzystający z licznych szlaków parku wiedzą, jak zabójczy potrafi być upał pustyni! Na całodniowe trasy należy zabrać ze sobą co najmniej 4 litry wody i pić ją nawet... jak nie czujemy pragnienia.

* Rozkoszując się jakże egzotycznymi dla nas widokami musimy cały czas pamiętać o wszechobecnych grzechotnikach, skorpionach, jadowitych pająkach oraz jadowitych jaszczurkach! Wyjątkową urodę prezentuje żmija koralówka (Micruraides euryxanthus) będąca daleką krewniaczką indyjskiej kobry, o niezwykle silnym jadzie ale - na szczęście - o łagodnym usposobieniu.

                                                                                                                          Tekst i zdjęcia: Andrzej Kulka

Kategoria: Podróże > Podróże z Andrzejem Kulką

Data publikacji: 2016-02-25