To święto ustanowione przez UNESCO w 1999 roku dla upamiętnienia tragicznej śmierci pięciu studentów uniwersytetu w Dhace w Bangladeszu, którzy zginęli podczas demonstracji 21 lutego 1952 roku.

Domagali sie nadania językowi bengalskiemu statusu języka urzędowego. Data ta ma przypominać o różnorodności językowej świata i potrzebie jej ochrony jako ważnej części dziedzictwa kulturowego ludzkości. Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego to także okazja do tego, by zwrócić uwagę na potrzebę dbałości o język ojczysty, którym posługujemy się na co dzień.  

Język polski to wielki skarb! Ze względu na bardzo specyficzną wymowę oraz mnogość i złożoność form gramatycznych uchodzi za jeden z najtrudniejszych do nauki języków świata, stanowiąc niełatwe wyzwanie nawet dla samych Polaków. Wyróżnia się pod wieloma względami choćby na tle innych języków europejskich. 

7 przypadków

Język polski należy do zachodnio-słowiańskiej grupy języków indoeuropejskich; jest językiem fleksyjnym; ma 7 przypadków, 2 liczby, 3 rodzaje (w liczbie mnogiej 2); dla czasowników istnieją kategorie osoby, czasu, trybu, strony i aspektu; charakterystyczną cechą jest występowanie tematu wyrazowego w kilku postaciach obocznych (kot – kocie, wiozę – wieziesz) i współfunkcyjność końcówek (różne końcówki rzeczownika tego samego rodzaju i liczby tworzą formy jednego przypadku, np. biernika płot-ek, kot-k-a). Na formach fleksyjnych opiera się składnia zdania. Niewiele jest samogłosek (a. e, o, u, i, y, ę, ą), dużo spółgłosek (liczne grupy spółgłoskowe). Wyrazy są na ogół wielosylabowe, akcent stały (poza regularnymi wyjątkami) na przedostatniej sylabie.

Ogólny i gwarowy

Wyodrębnia się 2 główne odmiany języka: język ogólny i gwarowy (ogół gwar; dialekt, gwara). Polszczyzna ogólna jest upowszechniana przez szkołę, administrację, literaturę i prasę. Zaspokajaniu różnorodnych potrzeb komunikatywnych służą style użytkowe. O wyborze środków językowych w wypowiedziach różnego typu decyduje treść i cel (funkcja) wypowiedzi. Powtarzalność i trwałość czynników warunkujących wybór doprowadziły do wykształcenia się znacznie zróżnicowanych stylów funkcjonalnych (np. urzędowy, naukowy, publicystyczny, potoczny). Indywidualną postawę wobec świata przekazuje styl artystyczny, najbogatszy w środki językowe, czerpiący elementy z innych stylów, mający największą swobodę w tworzeniu nowych środków (zwłaszcza w zakresie metaforyki i ekspresji), najłatwiej przełamujący konwencje narzucane przez epokę.

Dialekty polskie

Dialekty ludowe, kontynuujące dawne dialekty plemienne, kształtowały się w toku rozwoju historycznego. Tendencje scalające doprowadziły do wykształcenia języka ogólnego, ponaddialektalnego, zaś mowa wsi (chłopów i drobnej szlachty) zaczęła się z czasem różnić od mowy ludzi wykształconych, skupionych głównie w miastach. Dzisiejsze dialekty ludowe różnią się od języka ogólnego zarówno wymową (np. istnieniem samogłosek pośrednich między a i o, e i i — paon, mleiko, mazurzenie), jak i fleksją (formy choćta, zrobim, chłopakewi, myszów) czy składnią oraz zasobem słownictwa (np. bogactwo słownictwa związanego z pracą na roli, realiami wiejskimi czy obrzędami), a nawet zakresem użycia środków słowotwórczych (np. większą rozmaitością form zdrobniałych).

Współcześnie rozróżnia się następujące głównie dialekty: małopolski, śląski, wielkopolski, mazowiecki I kaszubski (uznawany też za język). 

 Od 1945 kształtowały się na Ziemiach Zachodnich i Północnych nowe dialekty mieszane, wynik zmieszania się tam mowy ludności z różnych regionów kraju i repatriantów z Kresów. Dialekty dzielą się na gwary charakterystyczne dla mowy ludności wiejskiej zamieszkującej mniejszy obszar (np. gwara podhalańska, kurpiowska). Granice dialektów są wyznaczone wg przebiegu granic zjawisk językowych (izoglos), głównie fonetycznych (np. mazurzenie, sposób wymowy samogłosek nosowych, połączeń międzywyrazowych) i fleksyjnych oraz leksykalnych. W związku z rozwojem gospodarczym i kulturalnym kraju, m.in. wskutek migracji ludności, dialekty ludowe zanikają, stając się często tylko językiem kontaktów rodzinnych i sąsiedzkich. Ich utrwalenie w czystej postaci (zapisy na taśmach magnetofonowych), naukowe zbadanie i opis pozwolą zachować dla przyszłych pokoleń wartości kulturalne stworzone przez ludność wiejską i odzwierciedlone w języku.

Historia i obyczaje

Polszczyzna przechowała informacje kulturalne o historii i obyczajach Polaków, o wartościach przez nich uznawanych; np. informacje zawarte w słowach szlachetny : szlachta, pożegnać : zrobić znak krzyża, zboże : bogactwo; we frazeologizmach — prosto z mostu (most — droga bita), smalić cholewki; w powiedzeniach, przysłowiach — Wart Pac pałaca, Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle.

Poza Polską językiem polskim mówią dziś Polacy na Litwie, Białorusi i Ukrainie oraz na Zaolziu, a także część Polonii w krajach Europy Zachodniej, Ameryki Północnej i Południowej, w Australii. Wytworzyła się tam też swoista odmiana polszczyzny na podłożu języków miejscowych (tzw. dialekt polonijny). 

Język polski jest językiem słowiańskim z rodziny zachodniosłowiańskiej, a jako oddzielny język zaczął się kształtować w X w., zapewne w związku z powstaniem i rozwojem państwa polskiego. Okresem największych zmian językowych było średniowiecze, zahamowały je upowszechnienie druku i powstanie tradycji literackiej.

Najważniejsze oryginalne cechy fonetyczne (na tle innych języków słowiańskich): 1) głoski o i a przed spółgłoskami twardymi na miejscu pierwotnego e (niosę, wiara) i wymiany e : o i e : a (niesie : niosę, wiara : wierze); 2) zamiana dawnych zgłoskotwórczych ḷ i ṛ na połączenia spółgłoskowo-samogłoskowe (wilk, kark, porównaj czeskie vlk, krk); 3) występowanie spółgłosek miękkich p', b', m', v', f', ś, ź, a także ć, dź, rz — z dawnych t', d', r'; 4) zachowanie samogłosek nosowych ę i ô (w zapisie: ą); 5) brak samogłosek długich i ścieśnionych; 6) stały akcent i brak intonacji nieekspresywnej. W toku dziejów zaszły też liczne zmiany gramatyczne — zanikły pewne końcówki przypadków, a nawet całe kategorie gramatyczne, np. liczba podwójna (dwie niewieście, chodźwa), 2 czasy przeszłe (aoryst i imperfectum) i odmiana prosta przymiotników (wesół, D. wesoła). Wytworzyły się rodzaje męskoosobowy i żeńskorzeczowy, powstała złożona odmiana przymiotników (wesoły, D. wesołego). W koniugacji ukształtował się m.in. nowy czas przeszły (mówiłem z dawnego mówił jeśm) i czas przyszły złożony (będę czytał). W budowie zdań ograniczono użycie imiesłowów, rozbudowano zaś w języku pisanym zdanie złożone. Ogromnie wzbogaciło się słownictwo rodzime, zapożyczono też wiele wyrazów, głównie z języków: niemieckiego, francuskiego i z łaciny.

Kategoria: Ciekawostki

Data publikacji: 2022-02-21