Park Narodowy Amerykańskich Wysp Samoa chroni kilka unikalnych ekosystemów: tropikalnego lasu, plaż ze strefami pływów oraz podwodnego świata raf koralowych.

Położenie geograficzne i klimat

Ten najbardziej egzotyczny z amerykańskich parków narodowych leży na południowym Pacyfiku, w zarządzanym przez Stany Zjednoczone archipelagu Samoa, składającym się z pięciu wulkanicznych wysp i dwóch koralowych atoli. Tereny objęte ochroną jako park narodowy znajdują się na wyspach Tutuila, Tau oraz Ofu, odległych od siebie o 100 km.

Największa część Parku znajduje się na wyspie Tau: 22 km. kw. na lądzie i 4 km kw. pod wodą. Na największej z samoańskich wysp - Tutuila - wydzielono 10 km kw. w górach i na wybrzeżu oraz dodatkowe 5 km kw. pod wodą! Niewielka wysepka Ofu obejmuje co prawda najmniejszy - zaledwie 1.4 km kw. fragment Parku, ale za to... jego najpiękniejszą rafę koralową, jedną z najlepiej zachowanych na całym Pacyfiku! Park narodowy obejmuje w całości 43 km kwadratowe. Najwyższa góra na terenie parku (i jednocześnie na wyspach) jest Mt.Lata, wznosząca się 965 m. n.p.m. Najbliższe znane połacie lądu to Tahiti (leżąca 2400 km na wschód), Hawaje - 4700 km na północ od Samoa i Nowa Zelandia położona 2800 km na południowy zachód od archipelagu.

   Ta część Polinezji leży w strefie klimatów równikowych. Średnia temperatura dla najcieplejszego stycznia wynosi 27.5C, dla najchłodniejszego z kolei sierpnia wynosi 25C. Różnice temperatur są znikome, ze średnią roczną 26.7C.

Najwięcej opadów przypada na grudzień - 380 mm, najmniej na wrzesień - 130 mm. Średnia roczna opadów wynosi 3326 mm. Pora deszczowa trwa od listopada do kwietnia, katastrofalne cyklony nawiedzają wyspy pomiędzy grudniem a marcem.

Komunikacja

   Samoa posiadają lotnicze i morskie połączenie z resztą świata. Większość turystów przybywa na pokładzie samolotów, najczęściej korzystając z linii Hawaiian. Najdogodniejsze przeloty: Warszawa - Chicago - Honolulu - Pago-Pago. W stolicy wysp, Pago Pago, są wypożyczalnie samochodów, taksówki i autobusy. Do granic Parku na wyspie Tutuila można z Pago Pago dojść na piechotę w niecałe pół godziny.

   Nieco trudniejsze - 19 miejsc w samolocie - jest dotarcie do pozostałych fragmentów parku narodowego na wyspie Ofu i Tau, gdzie Inter-island Airways (www.interislandair.com) oferuje pięć lotów w tygodniu. Granica Parku na Ofu rozpoczyna się tuż przy pasie startowym, na terenie Tau musimy spacerować pół godziny lub... skorzystać z autostopu.

Najlepsza pora na zwiedzanie

 Wyspy Samoa położone są w strefie klimatów równikowych w związku z czym przez okrągły rok jest gorąco i wilgotno. Z racji pory deszczowej i ewentualnych cyklonów, najlepiej jest wybrać się w podróż na Samoa pomiędzy majem a październikiem.

Zarys geologiczno-historyczny

   Wyspy Samoa to wulkaniczne grzbiety wyniesione ponad powierzchnię oceanu miliony lat temu. Nawet atole Rose i Swain są wulkanicznymi stożkami, tyle że zapadłymi z powrotem głęboko pod wodę, z pozostawieniem pierścienia rafy koralowej wokoło. Analogiczna kreacja wysp Pacyfiku nadal odbywa się np. na Galapagos (Izabela) i na Hawajach (Big Island).

 Polinezyjczycy dotarli na wyspy Samoa co najmniej 3 tysiące lat temu. Już 1000 lat przed Chrystusem posiadali osadę w To’aga na Ofu, a nieco później w Tula na Tutuila. Prawdopodobnie stąd Samoańczycy ruszyli łodziami na wschód kolonizując około roku 300 po Chrystusie dzisiejszą Polinezję Francuską. Polinezyjscy żeglarze utrzymywali stały kontakt z sąsiednimi archipelagami Fidżi, Tonga i Wyspami Cooka. Tysiąc lat zanim Kolumb przeprawił się przez Atlantyk, ci wspaniali nawigatorzy swobodnie pokonywali bezkres Pacyfiku. Bez kompasu, bez sekstansu, bez GPS, mając do pomocy jedynie znajomość prądów, wiatru i mapę nieba sporządzoną z gałązek, wiązanych w węzły w miejscu położenia ważniejszych gwiazd.

Pierwszym Europejczykiem, który dotarł do Samoa był w 1722 roku holenderski admirał Jacob Roggeveen, ten sam, co w Wielkanoc tegoż roku odkrył (i stosownie nazwał)... Wyspę Wielkanocną. W 1786 roku przybył tutaj kolejny znakomity żeglarz, Francuz Antoine de Bougainville, który zachwycony umiejętnościami mieszkańców nazwał Samoa “Wyspami nawigatorów”. Lądowanie admirała La Perouse rok później nie było już tak szczęśliwe, kończąc się krwawą bitwą nadającą Samoańczykom reputację bitnych wojowników.

Nastała era misjonarzy; w 1832 roku dotarł z Londynu John Williams rozpoczynając oficjalnie erę chrześcijaństwa na wyspach. Istotne dla nowożytnych dziejów okazały się lata 70. XIX wieku, kiedy to amerykańscy biznesmeni wybrali przystań Pago Pago za idealny port dla parowców nowo uruchomionej linii San Francisco - Sydney. Marynarka Wojenna również utworzyła tutaj port załadunkowy węgla dla swojej floty. Od tamtej pory mocarstwa uznały wpływy USA w regionie przydzielając sobie inne grupy wysp: Tonga dla Brytyjczyków i Samoa Zachodnie dla Niemców. W 1900 roku Stany Zjednoczone zaanektowały Tutuila, a w cztery lata później dodały grupę wysp Manu’a, akt oficjalnie ratyfikowany przez Kongres w 1929 roku.

Do 1951 roku Samoa Amerykańskie były zarządzane przez Marynarkę USA, jednak w ślad za postępem wojennej technologii Marines wynieśli się z wysp przekazując władzę cywilom. W zamian za utracone w stoczni miejsca pracy Amerykanie wybudowali autochtonom przetwornie tuńczyka (SunKist), zatrudniające obecnie około 30% mieszkańców. Amerykańskie rządy w sumie wyszły wyspiarzom na dobre, dając im dostęp do korzyści jakie niesie stowarzyszenie z wielkim mocarstwem.

Od zarania dziejów aż do czasów współczesnych Samoańczycy traktowali wyspy jako “świętą ziemię” zarządzając nią w sposób komunalny, w systemie faamatai, opierając się na prastarej tradycji faasamoa. Dzięki temu wpływ cywilizacji zachodniej na życie mieszkańcow jest znikomy. Amerykańskie Samoa nadal zachowują swój specyficzny, wyspiarski charakter, administracją rzadzą plemienni wodzowie, ziemia jest wspólną własnością rodzin... Samoańczykom ewidentnie nie zależy ani na niepodległości (utrata subsydiów z USA) ani na zostaniu stanem USA, co wiązałoby się z katastrofalnym dla nich wprowadzeniem biznesowej konkurencji i niekontrolowanej migracji.

   Ze względu na przyrodnicze bogactwo Kongres USA rozważył możliwość ochrony przynajmniej części archipelagu. Park Narodowy American Samoa powstał w październiku 1988 roku, kiedy to szefowie najważniejszych klanów wyrazili zgodę na czasowe (do 2043 roku) wydzielenie części wysp jako park narodowy.

Największe atrakcje

Park Narodowy Amerykańskich Wysp Samoa chroni kilka unikalnych ekosystemów: tropikalnego lasu, plaż ze strefami pływów oraz podwodnego świata raf koralowych.

TUTUILA

 Największą wyspą Amerykańskich Samoa jest Tutuila, mierząca mniej więcej 10 x 32 km, z chyba najznakomitszym na Południowym Pacyfiku, naturalnym portem - zatoką Pago Pago, wcinającą się głęboko w wysokie góry dające ochronę przed wiatrem i falami. Tutuila jest też jedną z ładniejszych wysp Polinezji, w większości pokryta tropikalną dżunglą, ze stromymi grzbietami usianymi kraterami wygasłych wulkanów. Wąską i stromą granią Maugaloa Ridge ze szczytem Mt.Alava (491 m) dominującym nad Pago Pago można przejść scieżką od portu do zatoki Vatia. Na północ od grani, aż do brzegu oceanu znajduje się teren parku narodowego. Jego zachodnią granicą jest zatoka Fagasa, wschodnią - zat. Afono.

   Miejskie autobusy kursują co godzinę pomiędzy Pago Pago a wioską Vatia położoną w centrum parku. Vatia leży malowniczo u podnóży zielonych gór, z plażą i widokiem na klify Pola, miejsce gniazdowania tysięcy morskich ptaków. Żyją tutaj m.in fregaty, głuptaki czerwononogie, głuptaki maskowe, rybitwy i faetony. W Vatia możemy zaaranżować zarówno wypad łodzią wzdłuż spektakularnego wybrzeża jak i spacer w góry z lokalnym przewodnikiem (lub bez).

Amatorzy pieszych wędrówek i pięknych widoków powinni zaliczyć dwugodzinny szlak na Mt.Alava. Z targu Fagatogo należy dostać się miejskim autobusem Fagasa bus do przełęczy Fagasa Pass, skąd zaczyna się 5-km trasa dla jeepów do telewizyjnych anten na szczycie góry. Nie można się zgubić. Widoki z Mt.Alava na zatokę Pago Pago, górę Rainmaker i oba wybrzeża oceanu są zniewalające! Ze szczytu - aby nie powtarzać drogi - można zaryzykować zejście do wzmiankowanej wioski Vatia, ale szlak jest w fatalnym stanie, zwłaszcza po deszczu.

Pomiędzy zatoką Afona a Vatia znajduje się zaciszna dolina Amalau - z bogatą fauną ptaków tropikalnego lasu i nietoperzy.

Około 100 kilometrów na wschód od Tutuila leży grupa trzech niewielkich wysp zwana Manu’a. Na dwóch z nich: Ofu i Ta’u znajdują się tereny zasłużenie objęte ochroną jako Park Narodowy Amerykańskich Wysp Samoa.

TAU

 Wyspa Tau posiada zarys prostokąta o wymiarach 5 x 10 kilometrów. Jej gęsto zalesiona, południowo-wschodnia część została objęta ochroną jako największa z trzech jednostek Parku Narodowego Amerykańskich Samoa. Krawędź wulkanicznego grzbietu zawiera - poza najwyższym szczytem Mt.Lata - kilka prastarych kraterów, znaczących bogatą, geologiczną historię wysp. Nie bez powodu tą właśnie część Tau uznano za wyjątkową; otóż w zamierzchłych epokach jej południowy fragment zapadł się gwałtownie pozostawiając resztę wyspy sterczącą blisko kilometr ponad powierzchnię oceanu! Dlatego dzisiaj możemy podziwać tak piękne widoki, jak pionowe klify i 450-metrowy wodospad Laufuti Falls.

Występuje tutaj kilkaset gatunków roślin w pięciu środowiskach ekologicznych. Na Tau spotkamy największą ilość endemicznych gatunków, w tym boa pacyficznego i wiele ptaków, jak petrele tahitańskie, rybitwy, burzyki Audubona oraz rzadkie muszkatele.

Uczeni doliczyli się na Tau 13 gatunków gadów i płazów oraz 20 gatunków lądowych ślimaków. Odludne plaże wyspy odwiedzają morskie żółwie w porze znoszenia jaj.

Idąc od lotniska wzdłuż wybrzeża na południe natrafimy na wioskę Saua, gdzie według legend, bóg Tangaloa stworzył człowieka i wszystkich Polinezyjczyków. Od tego miejsca zaczyna się teren parku narodowego. Ścieżka biegnie dalej na południe, do cypla Tufu Point i - omijając skalny półwysep - skręca na zachód w stronę wspomnianego wodospadu Laufuti. Szlak nie jest łatwy, miejscami trasę blokują padnięte drzewa i ziemne osuwiska. Poza wodospadem, chcąc z podnóży osnutego chmurami szczytu Lata podziwiać panoramę wybrzeża, musimy forsować drogę przez dziewiczy las.      

Osady tubylców koncentrują się w północno-wschodniej (koło lotniska: Fitiuta, Maia i Leosoalii) i północno-zachodniej (Luma, Faleasao, Ta’u) części wyspy.

OFU

Wysepki Ofu i Olosega wyglądają na mapie jak dwa stykające się ze sobą wierzchołkami trójkąty. Z samolotu, w promieniach słońca, ukazują się jak szmaragdowy motyl spoczywający na lazurowym oceanie!

Niewielka Ofu wraz z wysepką Olosega tworzy nieomal jedną (zaledwie 8 km ze wschodu na zachód) całość, oddzieloną 50-metrowym przesmykiem połączonym odpornym na cyklony, betonowym mostem. Od tego mostu na zachód, aż do lotniska w Va’oto ciągnie się biała, 4-kilometrowa plaża, która wraz z nadzwyczajnie zachowaną rafą koralową tworzy najcenniejszy klejnot korony Parku Narodowego Amerykańskich Wysp Samoa!

Ta najmniejsza cząstka parku jest jednocześnie jego najwspanialszym fragmentem, absolutnie nie do pominięcia podczas polinezyjskich wojaży. Na Ofu funkcjonują dwa skromne hoteliki, nie ma restauracji, nie ma wypożyczalni sprzętu wodnego, dlatego musimy przywieźć ze sobą maskę, fajkę i płetwy, aby w pełni docenić to unikalne w skali światowej miejsce.

   Od momentu jeżącego włosy na głowie lądowania na krótkim, wciśniętym między półkilometrowy klif a brzeg oceanu pasie lotniska, mamy prawo czuć się jak rozbitkowie Pacyfiku. Przed nami roztacza się wybrzeże jak z bajki. Dziewiczość tego miejsca wymaga najgłębszego hołdu składanego Matce Ziemi. Niestety, niewiele miejsc na naszym globie zachowało taką czystość, dlatego - jeżeli tylko mamy jeszcze chęci i możliwości - powinniśmy zakosztować resztek tego “ziemskiego raju”.

   Ofu oferuje nieprawdopodobnie piekną i odludną plażę okoloną pionowymi skalnymi ścianami pokrytymi gęstą, tropikalną roślinnością. W odległości kilku metrów od brzegu, na głębokości pół metra możemy na własne oczy ujrzeć jedną z najzdrowszych raf koralowych na całym Południowym Pacyfiku! Gatunkowe bogactwo i koloryt tej rafy rzuca na kolana najbardziej wymagających globtroterów. Podobne miejsca, na szczęście, istnieją nadal na świecie, np. w indonezyjskiej Gili Meno czy na Fidżi.

   Ofu zauroczy przede wszystkim miłośników ciszy, scenerii tropikalnych gór i nurkowania. Laguna w środku plaży, vis a vis betonowej struktury “hurricane shelter” daje fantastyczne możliwości eksploracji podwodnego świata. Najodpowiedniejsze warunki do nurkowania z fajką istnieją podczas odpływu. Aż 150 gatunków koralowców i 300 gatunków ryb reprezentowanych jest w niewielkiej lagunie Ofu, tuż przy brzegu!

  Abstrahując od świata koralowej rafy - czar lokalnych wiosek, gościnność oraz tryb życia mieszkańców, tradycja i legendy same w sobie tworzą unikalny, polinezyjski raj, jakich niewiele już pozostało w naszym tak bardzo idącym “do przodu” świecie.

 Mniej więcej w połowie długości plaży, u podnóża grzbietu Le’olo, archeolodzy znaleźli pozostałości osady To’aga sprzed 3 tysięcy lat! Warto na chwilę zadumać się nad odległymi epokami, kiedy na skromnie wyposażonych łodziach wyspiarze przemierzali bezkres Pacyfiku, a wtedy, na terenie obecnej Polski... Czapki z głów przed nawigatorami prastarej Polinezji, panowie!

Fauna wysp

Najbardziej fascynującymi zwierzętami Samoa są dwa gatunki owocożernych nietoperzy pe’a zwanych myląco - z racji wyglądu pyska - fruwającymi lisami (Pteropus samoensis i P. tonganus). Zadziwiają one swoimi sporymi rozmiarami (rozpiętość skrzydeł dochodzi do 1 metra) oraz dziennym trybem życia, przez co można je łatwo zauważyć.

   Z morskich ssaków wymieńmy delfiny i wieloryby, z których humbaki przybywają na gody od sierpnia do października, resztę roku spędzając na żerowiskach Antarktyki. Od czasu do czasu widuje się tutaj drapieżne kaszaloty.

   Na Samoa Amerykańskich gniazduje setka zielonych żółwi morskich i żółwi szylkretowych, podobnie jak wieloryby znajdujących się pod całkowita ochroną. Wystepują tutaj dwa gatunki węży; na Tau żyje osiągający 2 m. długości boa pacyficzny, a na Tutuila spotyka się nieszkodliwą ślepuchę robakowatą. Oba zwierzęta są niezmiernie rzadkie.

   Najrzadszym ptakiem (zostało ledwie 80 sztuk!) Samoa jest kolorowy gołąbek zwany lokalnie manuma, żywiący się owocami drzewa banjanowego. Znacznie częściej widywany jest inny gołąb, znany jako lupe albo fachowo muszkatela brodawkowata (Ducula pacifica). Liczne są sprowadzone z Indii ptaki myna (Acridotheras tristis) i bilbile (Pycnonotus sp.). Miały one zwalczać szkodliwe insekty, w efekcie.... wyparły z siedlisk liczne gatunki endemicznych ptaków. W grupie Manu’u na szczęście nie ma przywleczonych przez ludzi skrzydlatych milusińskich. Na uwage zasługuje niepozorna siewka złota, która na lato przylatuje tutaj aż z Arktyki. Nota bene, migracja siewki przekonała kapłanów z Tahiti o istnieniu lądu gdzieś na północy, co dało początek polinezyjskim wyprawom odkrywającym Hawaje w IV i XII wieku po Chrystusie!

   W tropikalnych, przybrzeżnych wodach Samoa doliczono się 890 gatunków ryb! Pływając w wielu miejscach na wybrzeżach parku narodowego spotkamy mnóstwo kolorowych ryb związanych ze środowiskiem rafy koralowej, jak ustniczki, anielice, pokolce, rogatnice, damselki, wargacze, hajduki, papugoryby, kostery, najeżki, mureny, strzępiele oraz małe lecz fascynujące pseudochromidy. Dalej od kamiennych raf i nad piaszczystym dnem można dostrzec rurecznice, iglicznie, wiele odmian ogończy a przy odrobinie szczęścia - rekiny czarne rafowe (blacktip) i barrakudy.

W wodach Samoa spotyka się kilka setek gatunków koralowców. Niektóre z nich tworzą wielkie podwodne struktury, mają kształt masywnych kamiennych głów, inne wyglądają jak wachlarze, jeszcze inne jak pióropusze. Większość posiada twardy wapienny szkielet, inne są miękkie jak gąbki. To wszystko w nieprawdopodobnej odmianie barw. Pamiętajmy, że rafa koralowa jest najbogatszym ekosystemem na Ziemi!

Stanowi schronienie nie tylko dla ryb, ale i dla wielu innych morskich stworzeń, wiele z nich na pewno zobaczymy nurkując w wodach Samoa. Pospolicie występuja tutaj kraby, homary, krewetki, rozgwiazdy, jeżowce i setki odmian kolorowych muszli oraz ślimaków. Mając więcej szczęścia możemy natknąć się na koniki morskie, rurkówki, ukwiały, polipy, liliowce i gorgonie. Najciekawszym miejscem do podglądania podwodnego życia jest bez wątpienia plaża w południowo-wschodniej części wyspy Ofu, zarazem jeden z najbardziej uroczych zakatków Samoa.Niezależnie od stopnia naszej fascynacji podwodną fauną musimy zdawać sobie sprawę z faktu, że niektóre z morskich organizmów mogą być dla człowieka niebezpieczne. Pomijając przesadzone zagrożenie ze strony rekinów, trzeba unikać ślimaków z grupy konusów, niebieskich ośmiornic, węży morskich, meduz i rozgwiazd zwanych koroną cierniową. Wyjątkowo fotogeniczne, lecz groźne, są fantastycznie ubarwione ryby z grupy skorpenowatych, o płetwach jak wielokrotne skrzydła, objęte różnymi nazwami; skorpeny, zebry, ryby lwy, skrzydlice, smoki itp. Pierwszy promień ich płetwy grzbietowej zawiera mocny jad.

Flora wysp

Większą część powierzchni Amerykańskich Samoa porasta zdrowy, bujny las.

Noclegi, rezerwacje, ważne telefony

Biuro informacji turystycznej Visitor Center mieści się w Pago Plaza w Pago Pago, otwarte od 8 do 16, w soboty do południa. Adres do korespondencji: Superintendent, National Park of American Samoa, Pago Pago, American Samoa 96799. Tel. 684 - 633-7082. Strona internetowa Parku - www.nps.gov/amsa - pozostaje żenująco pusta!

Baza noclegowa jest skromna, pokoje mo¿na dostaæ w cenie $40-95 za noc.

Na wyspie Tutuila, w Pago Pago: Motu O Fiafiaga Motel, tel. 684-633-7777.

Pago Airport Inn położony jest dogodnie w pobliżu lotniska, tel. 699-6333.

Sadie’s Place by the Sea, tel. 633-5981, skutecznie zastepuje upadły, słynny niegdyś Rainmaker Hotel.

Na wyspie Tau: Fitiuta Lodge (co za śliczna nazwa!) tel. 677-3501,-3411, mają 8 pokojów. Po drugiej stronie wyspy - i lotniska - w wiosce Luma jest Ta’u Motel z 9 pokojami, tel. 677-3467,-3504.

Na Ofu: Vaoto Lodge, tel. 655-1120, 699-9628, albo Asaga Inn obok mostu do Olosega: 655-1164.

Na Olosega: Don & Ilaisa’ s Motel, tel. 655-1212.

Opłaty

Wstęp na teren parku narodowego jest bezpłatny.

Ciekawostki

* Samoa Amerykańskie są od 1900 roku terytorium zależnym Stanów Zjednoczonych, obejmując 199 km kw. powierzchni z 57 794 mieszkańcami (2006). Linia brzegowa wynosi 116 kilometrów. Stolicą jest Pago Pago (wym. pango pango), chociaż siedzibą lokalnych władz jest Fagatogo.

* Pomimo położenia w tropikalnym skwarze, narażeniu na cyklony i zastraszającej otyłości mieszkańców, średnia wieku na Samoa wynosi 80 lat dla kobiet, 72 dla mężczyzn. Brak stresów?

* Samoańczycy jako naród są w tej chwili najliczniejszym reprezentatem ludów Polinezji.

* W 1889 roku niemieckie okręty wojenne ostrzelały samoańską osadę. Stany Zjednoczone wysłały trzy jednostki, aby rozprawiły się z siłami wroga. Zanim jednak załogi przygotowały się do walki.... gwałtowny cyklon posłał wszystkie okręty na dno. Z braku sprzętu do walki... podpisano rozejm.

Uwagi

* Chcąc popływać blisko wioski musimy uzyskać zezwolenie “sołtysa”. Samoa są nieprawdopodobnie konserwatywne; miejscowi pływają w szortach i podkoszulkach, a pokazanie się turysty w slipach na plaży obok wioski (nie daj Boże w niedzielę blisko kościoła!) może wywołać nieprzyjemną reakcję. Każdego popołudnia, słysząc bicie dzwonów wzywających do modlitwy, powinniśmy uszanować odwieczny zwyczaj i wstrzymać na chwilę wszelką działalność.

* Wzmiankowana siewka złota migruje każdej jesieni z Alaski pokonując 5000 km nad oceanem, odpoczywa na Hawajach i rusza w dalszą 4700 km podróż do Samoa!  

* Za zabicie morskiego żółwia na Amerykańskich Samoa grozi kara 10 000 dolarów!         

* Na Tau nie ma żadnej restauracji, jedzenie musimy przywieźć ze sobą z Tutuila! Trzeba pamiętać o jak najwcześniejszej rezerwacji przelotów na Tutuila: fax. 699-7600, tel. 699-5700. Adres do korespondencji: info@interislandair.com.                                                  

* Czas na Samoa przesunięty jest w stosunku do Warszawy o 12-13 godzin, do polonijnego Chicago o... 5-6 godzin.

Tekst i zdjęcia: Andrzej Kulka

Kategoria: Podróże > Podróże z Andrzejem Kulką

Data publikacji: 2016-08-19