W Stanach Zjednoczonych darowizna to akt dobrowolnego przekazania majątku — pieniężnego, rzeczowego lub nieruchomości — bez oczekiwania w zamian jakichś korzyści.

Darowizna warunkowa: Jak uchronić się przed niewdzięcznością

Darowizna w USA

W Stanach Zjednoczonych darowizna to akt dobrowolnego przekazania majątku — pieniężnego, rzeczowego lub nieruchomości — bez oczekiwania w zamian jakichś korzyści. Po jej dokonaniu i przyjęciu przez obdarowanego, darczyńca traci prawo własności. Co istotne, amerykańskie prawo nie przewiduje możliwości odwołania darowizny z powodu niewdzięczności, jak ma to miejsce w Polsce. Dlatego osoby przekazujące majątek — szczególnie seniorzy, osoby samotne lub rodzice wspierający dorosłe dzieci — powinny rozważyć darowiznę warunkową, czyli taką, która wiąże się z konkretnym zobowiązaniem ze strony obdarowanego.

Polska instytucja rażącej niewdzięczności

W polskim Kodeksie cywilnym istnieje możliwość odwołania darowizny, jeśli obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności wobec darczyńcy. Może to być znieważenie, porzucenie w chorobie, odmowa pomocy mimo możliwości, czy inne poważne naruszenie zasad współżycia społecznego. Darczyńca ma rok od momentu, gdy dowiedział się o niewdzięcznym zachowaniu, by wystąpić z żądaniem zwrotu darowizny. W tym celu składasz pisemne oświadczenie o odwołaniu darowizny — najlepiej z pomocą prawnika. Uzasadnij rażącą niewdzięczność — opisz konkretne zdarzenia, daty, świadków. Przygotuj się na proces sądowy — jeśli obdarowany nie zwróci darowizny dobrowolnie, konieczne będzie postępowanie cywilne. Tak jest w Polsce.

W USA instytucja rażącej niesprawiedliwości nie istnieje, co oznacza, że ochrona darczyńcy musi być zapewniona na etapie przekazywania majątku — poprzez odpowiednie dokumenty.

Jak sporządzić umowę darowizny warunkowej w USA

Aby darowizna była warunkowa i prawnie egzekwowalna w USA, należy sporządzić pisemną umowę — najczęściej nazywaną Gift Agreement lub Conditional Gift Contract. Dokument ten powinien jasno określać strony, opis przekazywanego majątku, warunki, które musi spełnić obdarowany, oraz konsekwencje ich niespełnienia. Przykładowo, jeśli darczyńca przekazuje dom, może zastrzec, że obdarowany nie może go sprzedać przez określony czas, że musi go utrzymywać w dobrym stanie technicznym, a także zapewnić darczyńcy opiekę lub możliwość zamieszkania. Jeżeli dajesz pieniądze organizacji charytatywnej, to możesz chcieć, by były przeznaczone na konkretny cel. Sporządzasz wtedy dokument zwany Donation Agreement, w którym wyliczasz swoje warunki.

Warto, by dokument zawierał również klauzulę rozstrzygania sporów — np. poprzez mediację lub arbitraż — oraz był podpisany w obecności notariusza. W niektórych przypadkach darczyńca może zdecydować się na przekazanie majątku do depozytu (escrow), który zostanie uwolniony dopiero po spełnieniu warunków. Alternatywą jest trust, który wypłaca środki zgodnie z ustalonymi zasadami, dając darczyńcy większą kontrolę. Porozmawiaj na ten temat z prawnikiem.

Oto przykładowa klauzula warunkowa: „Obdarowany zobowiązuje się do zapewnienia cotygodniowej pomocy darczyńcy, w tym transportu na wizyty lekarskie, zakupów spożywczych oraz podstawowej konserwacji domu. Niespełnienie tych obowiązków może skutkować cofnięciem darowizny i powrotem własności do darczyńcy.”

Przykłady z życia

Pani Zofia, 78-letnia wdowa, chce przekazać dom córce, ale obawia się, że po otrzymaniu nieruchomości córka przestanie się nią interesować. Sporządza umowę darowizny warunkowej, w której zapisuje, że obdarowana zobowiązuje się do zapewnienia opieki nad darczyńcą w miejscu zamieszkania, minimum trzy wizyty tygodniowo, pomoc w zakupach i wizytach u lekarza. W przypadku zaniedbania obowiązków, darowizna podlega zwrotowi.

Pan Edward przekazuje wnukowi 30,000 dolarów na studia, ale chce mieć pewność, że pieniądze nie zostaną wydane na samochód czy podróże. W umowie zapisuje, że środki zostaną przekazane w dwóch transzach: pierwsza po przedstawieniu zaświadczenia o przyjęciu na uczelnię, druga po ukończeniu pierwszego roku z odpowiednią średnią ocen.

Rodzina Kowalskich przekazuje synowi dom wakacyjny w Nowym Meksyku, ale chce, by nieruchomość była utrzymywana w dobrym stanie i nie została sprzedana przez 10 lat. W umowie zapisują, że obdarowany zobowiązuje się do utrzymania nieruchomości w stanie niepogorszonym, wykonywania corocznych przeglądów technicznych i nieprzenoszenia własności przez określony czas. W przypadku naruszenia, darczyńcy mają prawo do odzyskania nieruchomości.

Pani Katarzyna daje siostrzenicy swoją starą rodową biżuterię. Chce, żeby ta biżuteria zawsze pozostała w jej rodzinie. Sporządza umowę, w której siostrzenica zobowiązuje się, że w przypadku swojej śmierci przed Zofią, biżuteria zostanie zwrócona Zofii albo wskazanej przez nią osobie. Ten zapis zabezpiecza darczyńcę przed sytuacją, w której majątek trafia do osób trzecich, np. małżonka obdarowanego, z pominięciem pierwotnych intencji.

Do sądu po cofnięcie darowizny

W USA cofnięcie darowizny — jeśli w ogóle jest możliwe —wymaga cywilnego procesu sądowego, ponieważ nie istnieje automatyczny mechanizm jej odwołania, jak w polskim prawie. Cofnięcie darowizny może być rozważane tylko w wyjątkowych okolicznościach, które trzeba udowodnić przed sądem. Sąd może rozważyć cofnięcie darowizny najczęściej w trzech sytuacjach:

Naruszenie warunków darowizny. Jeśli darowizna była przekazana pod konkretnym warunkiem — np. zapewnienia opieki, utrzymania nieruchomości, kontynuowania edukacji — a warunek nie został spełniony, darczyńca może wnieść pozew o unieważnienie darowizny. Sąd oceni, czy warunek był jasno określony, czy został naruszony, i czy skutki były wystarczająco poważne, by uzasadnić cofnięcie.

Oszustwo lub manipulacja (fraud, undue influence) lub gdy darczyńca nie był w pełni świadomy skutków przekazania majątku (np. z powodu demencji, depresji, uzależnienia. Wymaga to jednak silnych dowodów — dokumentacji medycznej, zeznań świadków, opinii biegłych.

Brak zdolności do czynności prawnych. Jeśli darczyńca w chwili przekazania darowizny nie był zdolny do podejmowania decyzji (np. z powodu choroby psychicznej), sąd może unieważnić darowiznę jako dokonaną bez ważnej zgody.

Pozew cywilny składany ma być przez darczyńcę lub jego przedstawiciela (np. opiekuna prawnego lub wykonawcę testamentu). Sprawa trafia do sądu stanowego, gdzie rozpatrywana jest na podstawie lokalnych przepisów. Proces może obejmować zebranie dokumentów (umowy, korespondencji, świadectw medycznych), przesłuchania świadków, opinię biegłych (np. psychologa, rzeczoznawcy majątkowego) oraz negocjacje ugodowe lub mediację. W wielu przypadkach sąd może nie cofnąć darowizny w całości, ale np. zasądzić rekompensatę finansową lub częściowy zwrot majątku.

Co zrobić, gdy darowizna już została dokonana

Jeśli darowizna została przekazana bez warunków, a obdarowany okazał się niewdzięczny i oddać jej nie zamierza, w USA darczyńca nie ma możliwości jej cofnięcia. Może jednak zaktualizować

testament, usunąć obdarowanego jako spadkobiercę, zmienić beneficjentów kont bankowych, emerytalnych czy polis ubezpieczeniowych, a także zrezygnować z dalszego wspierania finansowego.

W przypadku podejrzenia oszustwa, manipulacji lub nadużycia zaufania warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w estate planning lub elder law.

Wniosek

Dla polskich imigrantów i seniorów w USA szczególnie ważne jest unikanie ustnych ustaleń, które nie mają mocy prawnej. Warto dokumentować zobowiązania obdarowanego, korzystać z pomocy prawnika, a w razie wątpliwości rozważyć przekazanie majątku w formie odwracalnego trustu (revocable trust) zamiast darowizny za życia. Trust daje większą kontrolę, możliwość cofnięcia decyzji i ochronę przed niewdzięcznością.

Elżbieta Baumgartner jest autorką wielu książek-poradników m.in. „Planowanie spadkowe, czyli jak uporządkować swoje sprawy w Stanach i w Polsce” oraz „Jak chować pieniądze przed fiskusem”. Są one dostępne w wersji elektronicznej w witrynie Poradnika Sukces: www.PoradnikSukces.com, poczta@poradniksukces.com, tel. 1-718-224-3492.

Kategoria: Porady > Finanse

Data publikacji: 2025-10-03